| Phần giải nghĩa Chu Thư |
| chẳng nhàn 拯閑 |
|
|
| tt. <Nho> dịch chữ vô dật 無逸, vốn là tên của thiên thứ mười bảy trong Chu Thư thuộc sách Thượng Thư. Khi Vũ Vương chết, thành vương còn nhỏ, Chu Công hết lòng giúp giập, phò tá thành vương trong việc trị quốc. Chu Công đã soạn ra thiên này để biện minh việc tốt xấu để dạy dỗ , răn dè thành vương. “vô dật” được các nhà Nho xưa coi là bài học về phép tu thân, thận độc. Ví dụ, câu đầu sách này ghi rằng: quân tử sở kỳ vô dật (người quân tử [ở ngôi trị nước chăn dân] chớ ham mê chơi bời hưởng lạc). Chu Hy coi “vô dật” là “gương sáng nêu cao cho vua chúa muôn đời soi chung”. [TL Sáng 2002: 449]. “chẳng nhàn” xưa chép lời truyền bảo, khiến chử cho qua một đạo thường. (Bảo kính 128.5). |
| mây nổi 𩄲浽 |
|
|
| đc. ám mây trôi nổi vô định trên bầu trời, dịch chữ phù vân 浮雲. Sách Chu Thư phần Tiêu đại hoàn truyện có câu: “Than ôi! đời người như mây nổi sương sớm.” (嗟乎!人生若浮云朝露). Luận Ngữ thiên Thuật nhi: “ăn cơm đạm bạc uống nước trắng, khoanh tay làm gối, vui là ở trong đó. Bất nghĩa mà giàu với sang, với ta như mây nổi.” (飯疏食飲水,曲肱而枕之,樂亦在其中矣。不義而富且貴,於我如浮雲). Điển nghĩa trỏ sự coi nhẹ giàu sang, phú quý mà đặt nặng vấn đề đạo nghĩa. Danh thơm một áng mây nổi, bạn cũ ba thu lá tàn. (Thuật hứng 63.3). |
| Đường Nghiêu 唐堯 |
|
|
| dt. <Nho> (2337 tcn - 2258 tcn) con của Đế Cốc 帝嚳, họ Kỳ 祁, tên là Phóng Huân 放勳, hiệu Đào Đường 陶唐, thuỵ là Nghiêu 堯, vì từng là thủ lĩnh của họ Đào Đường 陶唐, cho nên gọi là Đường Nghiêu 唐堯. Theo Sử Ký, đế cốc mất, đế chí lên thay. Tuy nhiên, do chí không có tài trị nước nên phóng huân thay ngôi, tức là đế Nghiêu. Trong thư tịch cổ, Nghiêu thường được ca tụng là một vị vua tài giỏi và đạo đức, lòng nhân từ và sự cần cù của ông được coi là mẫu hình hoàng đế lý tưởng theo quan niệm của các nhà Nho xưa. Theo truyền thuyết, Nghiêu lên ngôi khi hai mươi tuổi, qua đời ở tuổi 119 và ông truyền ngôi cho thuấn, người được ông gả cho hai cô con gái từ trước. Việc Nghiêu truyền ngôi cho thuấn chứ không truyền ngôi cho con là đan Chu Thường được sử sách đời sau xem là tấm gương mẫu mực của việc chọn người tài đức, không vì lợi ích riêng tư của dòng họ. Ngẫm ngọt sơn lâm miễn thị triều, nào đâu là chẳng đất Đường Nghiêu. (Mạn thuật 24.2). x. tạc tỉnh canh điền. |
